Akıcılık; fazla enerji harcamadan, kolay ve pürüzsüz bir şekilde konuşmanın gerçekleşmesidir. Konuşma sırasında bu akıcılığın bozulması ve kesintiye uğraması akıcılık bozukluğu olarak adlandırılır. Amerikan İşitme ve Konuşma Birliği’ne (ASHA) göre akıcılık bozuklukları, kekemelik ve hızlı-bozuk konuşma olarak ikiye ayrılmaktadır.
Kekemelik
Kekemelik, konuşma sırasında tekrar, uzatma ve blok gibi akıcılık kesintileri ile ortaya çıkar. Kekemelik, kişiden kişiye farklı şekillerde görülebilir ve birden fazla türde ortaya çıkabilir.
- Tekrar: Ses (örn: a-a-a-a-araba), hece (örn: ma-ma-ma-masa) veya kelime (örn: anne-anne-anne) tekrarları şeklinde görülür.
- Uzatma: Genellikle sürtünmeli sesler ve ünlülerde üretimin uzaması şeklinde olur (örn: aaaaaanneee).
- Blok: Konuşma sırasında aniden duraklama şeklinde akıcılığın kesilmesidir (örn: b-b-b-balon).
Kekemelikle birlikte göz kırpma, bacak sallama ve elle oynama gibi ikincil davranışlar gözlemlenebilir. Konuşma akıcılığı, bireyin kaygı ve stres gibi duyguları doğrultusunda değişiklik gösterebilir. Dil ve Konuşma Terapistlerimiz, kekemelik alanında destek sağlamaktadır.
Hızlı bozuk konuşma
Hızlı bozuk konuşma, konuşma sırasında düzensiz ritim, hız ve ezgi ile birlikte teleskopik konuşma gözlemlenen bir akıcılık bozukluğudur.
Belirtileri:
- Akıcısızlık, artikülasyon ve prozodi bozukluğu
- Aşırı konuşma hızı
- Dil ve okuma-yazma bozukluğu
- Hareket koordinasyon bozukluğu
- Dikkat ve bellek problemleri, kısa dikkat süresi
- Zayıf konsantrasyon ve tam farkındalık eksikliği
- Konuşmada sık tekrarlama
- Algılama kapasitesinde azalma
- Kelime bulma ve cümleleri planlamada zorlanma
Konuşma sesi bozukluğu
Konuşma sesi bozukluğu, konuşmada kullanılan seslerin üretiminde güçlük olması durumudur ve konuşmanın anlaşılırlığını etkiler. İletişim bozuklukları arasında en yaygın olanıdır. Çocuklarda okul öncesi dönemde %10-15, okul çağı çocuklarda %6 oranında görülür.
Konuşma sesi bozukluğu ikiye ayrılır:
- Artikülasyon bozukluğu: Çocuğun belirli ünlü ve ünsüz sesleri söyleyememesi (örn: kedi yerine tedi demesi).
- Fonolojik bozukluk: Çocuğun belirli sesleri ayırt etmede ve kullanmada zorlanması (örn: kaş-taş ayrımını yapamaması).
Konuşma anlaşılırlığı:
- 12-18 ayda %25
- 2 yaşta %50
- 3 yaşta %80
- 4-5 yaşta %100 olmalıdır.
Gecikmiş dil ve konuşma
Çocukların yaşlarına göre beklenen dil ve konuşma becerileri vardır. Beklenen becerileri gösteren çocuklar tipik gelişim gösterir, ancak bazı çocuklar gelişim sürecinde geride kalabilir. Alıcı dil becerileri normal olan ancak ifade edici dil becerilerinde yaşına göre geri olan çocuklara gecikmiş dil ve konuşma tanısı konur. Bu tanı, dil ve konuşma terapistleri tarafından yapılır.
Gecikmiş konuşmanın belirtileri
Anne-babaların gözlemleri tanı sürecinde önemlidir. Gecikmiş konuşması olan çocuklarda:
- Kısıtlı sözcük dağarcığı
- Konuşmama veya zor anlaşılan birkaç kelime kullanma
- Yutma, çiğneme, salya akıtma sorunları
- İsteklerini anlatmada zorlanma, jest ve mimik kullanma
- İletişimde isteksizlik, çevresel seslere ilgisizlik
- Anlaşılmaz sesler çıkarma
- Çevreye uyum güçlükleri
- Yalnız kalma tercihi ve hoş olmayan tepkiler (örn: vurma, bağırma)
Gecikmiş konuşmada uygulanan terapiler:
- Terapist merkezli yaklaşımlar
- Çocuk merkezli yaklaşımlar