Otizm, yaşamın ilk yıllarında ortaya çıkan ve yaşam boyu devam eden bir nörogelişimsel bozukluktur. Tam nedeni bilinmemekle birlikte, son yıllarda yapılan araştırmalar otizmin %70-80 oranında genetik etkenlere bağlı olabileceğini göstermektedir. Bunun yanı sıra, otizme farklı nedenler de eşlik edebilir. Bu nedenler arasında beslenme, hormonal dengesizlikler, hücresel faktörler, çevresel etkiler ve bağırsak florası bozuklukları sayılabilir.
Otizmin belirtileri nelerdir?
- Otizmli bireylerde sözel ve sözel olmayan iletişim becerileri sınırlıdır; konuşmaya geç başlama veya sınırlı konuşma görülür. Göz teması kurma, jest ve mimik kullanımı gibi sözel olmayan iletişim becerilerinde zorluk yaşarlar.
- Tekrarlayıcı davranışlar sergilenir; el çırpma, elleri ve kolları sallama, parmak ucunda yürüme, kendi veya nesneler etrafında dönme, nesneleri sürekli olarak dizme gibi davranışlar gözlemlenir.
- Çevreye ve çevresindeki kişilere karşı kayıtsızlık ve ilgisizlik görülebilir.
- Takıntılı davranışlar gözlemlenebilir; sürekli aynı nesneyi elde tutma, aynı resme sürekli bakma veya aynı yoldan gitmek isteme gibi.
- Duyusal hassasiyetler görülebilir; sarılmaktan hoşlanmama, yüksek sese aşırı tepki verme, belirli dokulara temas edememe gibi.
- Ekolali (tekrarlayan heceler, kelimeler veya cümleler) görülebilir.
- Epilepsi nöbetleri olabilir.
- Geç konuşma, sınırlı konuşma veya konuşamama gibi belirtiler görülebilir.
- Otizme genellikle hiperaktivite bozukluğu da eşlik eder.
Otizm çeşitleri nelerdir?
A. Hafif düzey otizm
Otizm belirtileri daha hafif seyredebilir. Bu grupta sosyal beceriler açısından mutlaka uzman desteğine ihtiyaç vardır. Bu gruptaki çocuklar iki veya üç kelimeli cümleler kurabilirler, ancak ekolali de eşlik edebilir. İletişimi sürdürme, mantık ve muhakeme gibi alanlarda zorlanabilirler. Hafif düzey otizm, uyaran eksikliği ile karışabilir.
Hafif düzey otizmde eğitim
Bu düzeydeki çocukların en büyük problemi iletişim ve sosyal alan sorunlarıdır. Eğitim planı, iletişim ve sosyal becerilerin kazanılmasına yönelik olarak hazırlanmalıdır. Çeşitli sosyal ortamlarda çalışmak, çocukların uyum ve adaptasyon becerilerini geliştirmeye yardımcı olabilir. 5N1K çalışmaları, olay örgüsü sıralama ve iletişimi genişletme çalışmaları yapılabilir. Her çocuğun ihtiyaçları kendine özgü olduğundan, eğitim planı da çocuğa özgü olmalıdır.
B. Orta düzey otizm
Otizm spektrum bozukluğu belirtilerinin birçoğu bu düzeyde gözlemlenir. Morgem konuşma tarzı (tek kelimeyle çok şey anlatma) görülebilir. Erken müdahale ile olumlu sonuçlar alınabilir. Bu düzeydeki çocuklar, eğitim sonrasında gereksinimlerini ifade edebilir, bağımsızlaşabilir ve sosyal ortamlara adapte olabilirler.
Orta düzey otizm ve eğitim
Kaçıngan göz teması veya ortak dikkat sorunu varsa, bu sorunlara yönelik bir eğitim planı oluşturulmalıdır. Temel nesne ve kavram öğretimleri, istek ve cümle kurma çalışmaları yapılabilir. Duyusal hassasiyetler varsa, ergoterapi ve duyu bütünleme seansları gerekebilir. Her eğitim planı çocuğun temel ilgi ve ihtiyaçlarına göre hazırlanmalıdır.
C. Ağır düzey otizm
Bu düzeydeki çocuklar çevreye tamamen kayıtsızdırlar, göz teması kurmazlar ve komutları algılamakta zorlanırlar. Erken tanı ve eğitimle bilişsel, sosyal, dil gelişiminde ilerlemeler sağlanabilir. Göz teması kurma ve çevresel farkındalık kazanmaları eğitimle desteklenebilir.
Ağır düzey otizm ve eğitim
Bu çocuklarda göz teması, ortak dikkat çalışmaları ve komut almayı içeren eğitimler yapılmalıdır. Ergoterapi süreci ile vücut, kişi ve çevre farkındalıkları artırılabilir. Eğitim çocuğa özgü hazırlanır; her çocuğun eğitim ihtiyaçları farklıdır.
Otizmde eğitime geçme aşaması
Çocuğun eğitime başlayabilmesi için bir psikiyatrist tarafından tanı konulması gereklidir. Çocuk gelişim uzmanları tarafından yapılan değerlendirmeler sonrasında, Rehberlik ve Araştırma Merkezi eğitsel tanılama ve raporlama sürecini tamamlar. Eğitim raporuna bağlı olarak ders planları oluşturulur ve eğitime başlanır. Her ay değerlendirmeler yapılarak yeni planlar oluşturulur, eğitim ortamları ve materyaller çocuğa özel hazırlanır.
Uyaran eksikliği ve otizm
Uyaran eksikliği, çocuğun uyarıcı yoksunluğunun olduğu bir ortamda yetişmesinden kaynaklanır ve belirtileri otizmle karıştırılabilir. Uyaran eksikliği olan çocuklar uygun bir eğitim ortamına alındıklarında hızla gelişme kaydederler.